In het voorjaar van 1992 overleden Fritzi en Rixi kort na elkaar. Een onuitwisbare herinnering achterlatend.

Fritzi stond knarsetandend in haar schaduw. Rixi was de eerste vrouw die de titel WBF grand master kreeg, Fritzi de tweede. Rixi werd in 1974 door de International Bridge Press Association uitgeroepen tot Bridge personality of the year. Rixi schreef bridgeboeken die stuk voor stuk bestsellers werden. Ze schreef columns in The Guardian en The Evening Standard. Ook werd zij veelvuldig gevraagd als commentator bij belangrijke wedstrijden en mocht ze met de beste mannelijke bridgers spelen.

Arrogantie was haar niet vreemd. Toen de captain van het Engelse team vroeg welke opstelling zij het sterkste vond, antwoordde Rixi: “Laat mij aan beide tafels spelen; de rest maakt niet uit.” Ze bekritiseerde de allerbeste bridgers alsof ze beginners waren. Het maakte haar niet bij iedereen even geliefd, maar daar zat ze niet mee: “Ik heb nogal wat bridgevijanden maar die heb ik nodig, want anders was ik nooit zo ver gekomen.” Rixi speelde op intuïtie en was wars van ingewikkelde systemen: “Er zijn slechts enkele conventies die ik nuttig vind. Iedere talentvolle speler kan de rest negeren: alleen een kreupele heeft krukken nodig.”

4♠ was weer zo’n typisch Rixi-bod. Oost keek nog eens naar zijn schoppenbezit, rekende zich rijk en doubleerde, maar kwam van een koude kermis thuis. West kwam uit met ♦B voor de vrouw op tafel en Rixi speelde ♠8. Oost dook (niet handig) en ♠8 hield de slag, waarna Rixi ♠4 speelde, nu wel door oost genomen met ♠A. Oost vervolgde met ruiten voor de heer, ♣H mocht houden en de tweede klaveren werd door oost genomen met de aas. Ruiten na was voor de aas, ♥A werd geïncasseerd en Rixi stak over naar ♣B. ♣V werd door oost getroefd met ♠5 en overgetroefd met ♠9. Rixi ging eruit met de vierde ruiten, die oost wel moest troeven waarna hij in ♠HB vork van Rixi moest spelen. Rixi had twee slagen in klaveren gemaakt, drie slagen in ruiten, hartenaas en vier slagen in schoppen: 4♠ gedoubleerd contract.

Fritzi speelde tweede viool
Rixi en Fritzi konden elkaar niet uitstaan, wellicht omdat ze zo veel gemeen hadden. Ze hadden dezelfde achtergrond: ook Fritzi was als joodse voor de nazi’s vanuit het Oostenrijkse Graz naar Londen gevlucht. En ook Fritzi was niet weg te slaan van de kaarttafel. Saillant detail: ze was hoogzwanger toen tijdens een pokerpartij de weeën begonnen. Maar ze had net een royal flush en maakte eerst het spel af voordat ze richting ziekenhuis vertrok om te bevallen. Haar kleindochter verwoordde Fritzi’s kaartverslaving treffend: “I guess she knew to hold them, but not when to fold them.” Misschien was Fritzi wel de betere bridger, maar het was Rixi die altijd in de schijnwerpers stond. Hele krantenartikelen werden gewijd aan de kleurrijke Rixi.

Geen expert zou erover peinzen met deze zuidhand in de bieding te komen. Je zit immers met klaveren tegen in de kleur van de tegenstander. Een renonce in de kleur van de partner is ook een minpunt en de ruitenkleur is op z’n zachtst gezegd mottig. Rixi zat er niet mee en bood 3♦, dat door west gretig werd gedoubleerd. West startte ongelukkig met ♥A, Rixi troefde en speelde ♣B voor. West troefde niet, oost had immers klaveren geboden, en de slag was voor ♣H. Nu konden op ♥HV twee schoppens worden afgegooid en Rixi speelde ♥B. Oost vond het zonde daar troef aas aan te verspillen waardoor Rixi ook haar laatste schoppen kon lozen. Een klaverensnit volgde, getroefd door west die schoppen naspeelde, getroefd in zuid. Rixi speelde ♣A, die west troefde om - te laat - ruiten na te spelen, voor de aas van oost. Maar oost had geen troef meer en dus kon Rixi haar laatste klaveren op tafel troeven met ♦B. Ze had zo slechts vier troefslagen verloren en schreef tevreden +470.

In een parentoernooi in Deauville kwam Rixi met een gedurfd bod op de proppen:

West gever | Allen kwetsbaar

West gever | Niemand kwetsbaar

Rixi speelde vanuit zuid een kleine harten en zei tegen de verbouwereerde west: “Als je klein legt, leg ik de tien en zijn al mijn hartens hoog. En leg je een honneur in, dan pak ik die met de aas en gooi ik je in met schoppen en mag je van de andere honneur afspelen.”

In een Philip Morris parentoernooi in Nederland bood Rixi (zuid) 6♥. Oost redde goed met 6♠, waardoor Rixi een slechte score leek te halen. Rixi voorvoelde dat en bood onvervaard 6SA. West doubleerde en kwam ♠H uit. Rixi trok ogenblikkelijk de juist conclusie dat west, gezien het doublet, de ontbrekende hartens moest hebben. Ze wikkelde vakkundig af: ze nam ♠A, nam ♣H mee, stak over naar ♦V, incasseerde ♣AV en draaide alle ruitens af, hetgeen tot deze figuur leidde:

Rixi-bids
Het handelsmerk van Rixi waren haar onorthodoxe, gewaagde biedingen. Uit het niets kon ze een bod tevoorschijn toveren en eindigen in een contract waar niemand in zat. Meestal maakte ze dat, met geniaal afspel of door een fout van de tegenstanders. Terence Reese noemde haar biedingen Rixi-bids, met een knipoog doelend op Risky-bids.

Rixi opende als oost met 3♥, wat NZ er niet van weerhield het goede 4♠ te bereiken. Rixi’s partner, Benito Garozzo, volgens velen de beste bridger aller tijden, kwam uit met ♥V. Rixi nam goed over met ♥H want anders kon de leider de slag duiken, waarna oost niet meer aan slag kwam. Zuid nam met ♥A, stak over naar ♣H en speelde ♠B voor ♠V van west. Garozzo vervolgde met harten voor Rixi. Het is nu verleidelijk een derde harten te spelen, wellicht promoveert een troef bij west. Maar Rixi speelde ♦5, de enige goede kaart. Zuid moest met ♦A nemen om verbinding met de tafel te houden. Aan slag met ♠A kon Garozzo veilig van slag in ruiten zonder een slag weg te geven. Dat had hij niet kunnen doen als Rixi ♦B had gespeeld in plaats van ♦5. De leider was gedoemd nog een ruitenslag te verliezen en ging als enige in het veld down.

Zuid gever | Allen kwetsbaar

Oost gever | Noord-zuid kwetsbaar

Rixi had goed door dat noord waarden in schoppen had en kwam uit met ♠2. De leider won met ♠A, stak over in klaveren en sneed in ruiten voor de ♦V. Oost speelde nu schoppen terug, voor de vrouw, gedoken in noord. Rixi speelde harten voor de aas van oost die de schoppen vrijspeelde met ♦A nog als entree. De leider kwam niet verder dan acht slagen: twee schoppen-, twee harten- en vier klaverenslagen. Als Rixi met de voor de hand liggende ♠V was gestart, zou de leider geen enkel probleem hebben gehad. Oost kan dan namelijk geen schoppen spelen zonder de negende slag cadeau te doen waardoor de leider alle tijd heeft om de ruitenkleur te ontwikkelen. Nog een praktijkvoorbeeld:

Geraadpleegd

A vulnerable game, Rixi Markus, Collins, 1988

Rixi Markus, Maaike Valkenburg, Bridge, juli/aug 1992

Bridge, Dick Meulenbroek, Nieuwsblad van het Noorden, 15 juni 1992

Bridgen, bied agressief, speel safe, Ton Schipperheyn, Het Parool, 28 juni1968

Bridge, Vrouwelijke killer uit Gura Humora, Toine van Hoof, De Volkskrant, 18 april 1992

Rixi Markus speelt zuiver op intuïtie, Herman Filarski, De Telegraaf, 4 december 1969

Rixi en Fritzi winnen het WK 1962 vrouwenparen.

De kop van een groot artikel in de Telegraaf, waarin Rixi werd opgehemeld.

Terence Reese (links) achter Rixi. Naast hem Boris Shapiro. Rechts Fritzi.

Benito Garozzo (links)  applaudisseert voor Rixi

Prijsuitreiking EK 1951 Venetië. Rechts Rixi. Naast haar Fritzi.

Het succesvolle Oostenrijkse vrouwenteam.
Linksachter Rixi Markus.

First lady of bridge

Tuurlijk kan ik bridgen

Rixi Markus werd in 1910 geboren als Rika Scharfstein in Gura Humorulie, dat toen Gura Homura heette, in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie. De welgestelde joodse familie Scharfstein moest in 1916 vluchten voor het oprukkende Russische leger en streek neer in Wenen. Op haar dertiende was Rika met vakantie bij familie in Amsterdam. Ze keek nauwlettend toe als haar oom bridge speelde met zijn vrienden. Op een avond plaagde hij haar: “Jammer dat je niet kunt bridgen, dan zouden we eens met iemand anders kunnen spelen.” Het antwoord van de jonge Rika loog er niet om: “Tuurlijk kan ik bridgen.” Dat was geen bluf, want na afloop van wat potjes bleek ze tot ieders verbazing als enige gewonnen te hebben. Alleen Rika vond het doodnormaal. Ze vroeg zich wel af waarom al die volwassenen zo slecht speelden.

Bols-tip
Rixi viel de eer ten deel een Bols-tip in sturen. Ze kwam met een origineel idee: als je als tegenspeler een kleur moet aanspelen en je hebt Hx, Vx of Bx, overweeg dan een kleintje te spelen. Dit kan goed uitpakken als links van je kracht in die kleur heeft, vooral als je zelf geen entree meer hebt.

Rixi paste dit idee met veel succes toe:

Zuid gever | Allen kwetsbaar

Anschluss
Rixi zat gewoontegetrouw aan de bridgetafel toen Hitlers troepen op 12 maart 1938 Oostenrijk binnenvielen. Toen de Duitsers enkele dagen daarna Wenen bereikten, besloot ze te vluchten. Salomon wilde zijn zaak niet achterlaten, maar Rixi pakte haar dochter, kocht een treinkaartje en met slechts 200 schilling op zak reisde ze door Duitsland naar Oostende in België. Daar nam ze de boot naar Londen waar haar ouders sinds 1936 woonden. Na de Anschluss, de annexatie van Oostenrijk door Duitsland, kwam een eind aan de suprematie van de Oostenrijkse teams. Sommigen spelers waren gevlucht, anderen zaten in kampen en onder het nazibewind was bridgen zo goed als verboden. Toen de Franse vrouwen in 1939 de titel wonnen, was de Franse captain, madame de Montaigu, zo sportief om Rixi een telegram te sturen: ‘Grace a Hitler nous avons gagne’ (Dankzij Hitler hebben we gewonnen).

Salomon koos toch eieren voor zijn geld en reisde Rixi achterna, maar het huwelijk strandde. In de oorlogsjaren werkte Rixi als vertaalster voor het Rode Kruis en in 1950 werd ze genaturaliseerd tot Britse.

Frisky and Bitchy
Al snel maakte Rixi deel uit van het Engelse vrouwenteam waarmee ze vele Europese en wereldtitels zou winnen. Eerst was Doris Rhodes haar partner, maar toen Engeland tijdens de finale van het EK 1951 in Venetië halverwege achterstond tegen de Deense vrouwen, greep de Engelse captain, Sidney Lee, in. Hij liet Rixi met Fritzi Gordon spelen, wat een overweldigend succes was. Bij het in ontvangst nemen van de gouden medaille riep Rixi met haar sterk Oostenrijks accent uit: “Ve British are alvays at our best viz our backs to ze vall.” Het zou tot 1955 duren totdat Rixi en Fritzi een vast partnership vormden. Een paar apart, want Fritzi en Rixi, treffend Frisky and Bitchy genaamd, hadden een bloedhekel aan elkaar. De ruzies die ze aan de bridgetafel uitvochten waren aan de andere kant van de zaal te horen. Al in 1945 had de ook naar Londen gevluchte Paul Stern geprobeerd beide vrouwen te koppelen, maar Rixi zag dat toen niet zitten. Zij schreef in haar autobiografie: “I suspected that Mrs. Gordon and I would not hit off socially, whatever we did at the table. My opinion did not change when I got to know her better. But as far as bridge is concerned, I have not a word of complaint about Fritzi Gordon.” Door het noodlot waren ze tot elkaar veroordeeld: om het beste vrouwenpaar te blijven waren ze op elkaar aangewezen.

Een ongelukkig huwelijk
Thuisgekomen moest ze de dertig gulden winst voor haar ouders verstoppen, want in die tijd was kaarten voor een jong meisje een ongepast tijdverdrijf. Maar nadat ze haar studie had afgerond, was ze vaak bridgend in de Weense koffiehuizen te vinden en maakte ze snel naam als wonderkind. In 1928 ontmoette ze Salomon Markus, een bridgende schoenmaker die meer dan twee keer zo oud was als zij. Hij vond het nodig om vader Scharfstein te melden dat zijn dochter niet weg te slaan was van de bridgetafel en dat het onfatsoenlijk was dat zo’n jonge vrouw zich in bridgesociëteiten liet omringen door mannen van allerlei allooi. Het dreigende bridgeverbod en de ophanden zijnde verhuizing van haar ouders naar Duitsland lieten Rika geen andere keuze dan met Salomon te trouwen. Alleen zo kon zij blijven bridgen in de bridgeclubs van haar geliefde Wenen. Een jaar later beviel zij van haar dochter Margo. Het bridgen werd haar moeilijk gemaakt door haar jaloerse echtgenoot. Hij kon het niet verkroppen dat hij met bridge overduidelijk haar mindere was en verweet haar met haar mannelijke partners te flirten. Gelukkig werd het talent van Rixi – zoals de bridgewereld haar inmiddels had gedoopt – opgemerkt door Paul Stern, de invloedrijke captain van de Oostenrijkse nationale teams. Hij selecteerde haar voor het Oostenrijkse vrouwenteam, waarna het snel ging met haar carrière. Met het Oostenrijkse team won Rixi vanaf 1935 driemaal op rij het EK voor vrouwen en in 1937 won dit team het eerste WK voor vrouwen. Oostenrijk was destijds de beste bridgenatie, want ook het Oostenrijkse open team won de wereldtitel.