Sportjaar zonder podium

Kaatssport afgelast vanwege cholera

Het is zeer uitzonderlijk dat de beoefening van sport stil komt te liggen vanwege een epidemie of pandemie, maar de ervaringen van het afgelopen jaar zijn zeker niet uniek. De oudste melding van een gestaakt evenement vanwege een bedreigende ziekte is al van 1866 – méér dan anderhalve eeuw geleden! 

De PC is de jaarlijkse kaatswedstrijd in Franeker, traditioneel op de vijfde woensdag na 30 juni. Deze klassieker bestaat sinds 1854 en is daarmee een van de oudste sportevenementen ter wereld. Vergelijk bijvoorbeeld maar met Wimbledon, dat ‘pas’ sinds 1877 bestaat. De Olympische Spelen zijn van 1896 en de Tour de France van 1903. 

In die bijna 170 jaar is de PC slechts vijf keer afgelast, waaronder die van 2020. Vanwege de oorlogsomstandigheden gingen de edities van 1943 en 1944 ook niet door. De andere twee afgelastingen waren in de prille beginjaren, in 1859 en 1866. Over de geschiedenis van deze negentiende-eeuwse afgelastingen bestaat alleen de nodige onduidelijkheid, want volgens de organisatoren van de PC zelf werd er in 1859 niet gespeeld vanwege een pokkenepidemie. Pieter Breuker, als sporthistoricus gespecialiseerd in kaatsgeschiedenis, trok echter hele andere conclusies na bronnenonderzoek. 

Géén kaatsen, wél kermis
Breuker is auteur van een groot aantal wetenschappelijke publicaties over de geschiedenis van het kaatsen, onder meer het boek De Fiifde Woansdei, 150 Jier PC uit 2003. Daarin schreef hij al eens over die twee negentiende-eeuwse edities, die nooit waren gespeeld. Het was hem daarbij opgevallen dat er in de bronnen uit 1859 niets staat over een pokkenepidemie. Integendeel, want in diezelfde dagen was er wél een kermis in Franeker, wat nooit door de autoriteiten zou zijn goedgekeurd als er inderdaad een besmettelijke ziekte in de stad was. Er was géén officieel speelverbod en er werd géén officiële verklaring uitgebracht. Pas een halve eeuw later werd in een terugblik voor de eerste keer die PC van 1859 in verband gebracht met pokken. Die historische fout is daarna een eigen leven gaan leiden.

Breuker wijst daarom liever op de rol van Jan Bogtstra als een van de oprichters van de PC en penningmeester in die beginjaren. Bogtstra worstelde regelmatig met financiële problemen, wat hij allemaal zeer secuur bijhield – óók in 1859. En toch maakte hij toen geen melding van de pokken, waar hij in 1866 wél aangaf dat er door een cholera-epidemie niet gespeeld kon worden. 

Breuker vermoedt daarom dat er in 1859 simpelweg te weinig geld was om de PC te organiseren. “Bogtstra was ook zakenman”, aldus de Friese sporthistoricus. “En volgens mijn onderzoek waren die tekorten de directe aanleiding om het in 1859 af te gelasten.” Bijna twintig jaar na deze publicatie staat er op de site van de PC alleen nog steeds dat er door een epidemie in 1859 geen PC was, tot frustratie van Breuker. 

In 1866 was er dan wél een cholera-epidemie, met honderden doden in Friesland. Op bevel van de burgemeester van Franeker werd daarom zowel de PC als de kermis verboden – wél met een officieel verbod en wél met een officiële verklaring. En daarmee is dit sportevenement het eerste ooit, dat werd afgelast vanwege een epidemie of pandemie.