Hoe organiseer je Olympische Spelen na een pandemie?

Het uitstel van de Olympische Spelen van 2020 is zonder precedent, want zoiets was nog nooit eerder in vredestijd gebeurd. We kunnen leren van de Olympische Spelen van 1920 in Antwerpen vlak na de Spaanse griep, die andere pandemie.

Daniel Yuste uit Spanje was de eerste olympiër die overleed aan de gevolgen van corona. Op 26 maart 2020 kwam hij om het leven, 75 jaar oud. In 1968 deed hij mee als wielrenner in Mexico. Inmiddels zijn er al zo’n vijftig olympiërs overleden, een aantal dat blijft stijgen. 

Van zeven voormalige deelnemers aan de Olympische Spelen is bekend dat zij in 1918 en 1919 zijn overleden aan de gevolgen van de Spaanse Griep. Daar zat één Nederlander bij: atleet Arie Vosbergen uit Rotterdam, lid van DOS en Pro Patria, in 1908 aanwezig in Londen. 

Leren van vroeger
Deze pandemie vond plaats in de schaduw van de Eerste Wereldoorlog en is daarna nooit echt goed onderzocht. Pas door de huidige pandemie is hiervoor fundamentele belangstelling ontstaan, in de hoop er nu alsnog van te leren. Dat is dan ook de reden dat de Olympische Spelen van 1920 in Antwerpen voor de eerste keer in die context worden geplaatst, schreven Bram Constandt en Annick Willem van de Universiteit Gent in de zomer van 2020 in hun gezamenlijke studie Hosting the Olympics in Times of a Pandemic: Historical Insights from Antwerp 1920. 

De overeenkomsten met nu zijn treffend, in het jaar dat de Zomerspelen een jaar werden verschoven vanwege een pandemie. ‘De Spelen van Antwerpen werden ook geconfronteerd met een crisis in de volksgezondheid.’ Er is alleen weinig over bekend, al was het maar omdat het nog steeds onduidelijk is hoeveel mensen er in België aan de Spaanse griep zijn overleden en of de Spelen van Antwerpen een rol hebben gespeeld bij een nieuwe verspreiding. Wat in ieder geval scheelt, is dat er toen nog geen Olympisch Dorp was, wat in 2021 wel zo is. Het zal bij de organisatoren in Tokio zeer hoog op de agenda staan. 

Wederopstanding
Antwerpen 1920 was in ieder geval wel de wedergeboorte van de olympische beweging na die vreselijke oorlog, waarin van verbroedering geen sprake meer was. Integendeel, want het IOC bestond in die tijd voor ongeveer een kwart uit beroepsmilitairen, waarvan de ene helft probeerde om de andere helft zo snel mogelijk dood te maken. Toch werd er in die jaren van gedwongen stilstand gewerkt aan een wederopstanding, onder leiding van voorzitter Pierre de Coubertin. Hij benadrukte dat de Olympische Spelen het sportieve antwoord zijn op de wereldwijde verdeeldheid van de voorgaande jaren.

Die wedergeboorte in Antwerpen gebeurde dan ook met een nieuwe symboliek, die we grotendeels nog steeds kennen: de olympische vlag met de vijf ringen, de olympische eed en het loslaten van de duiven tijdens de openingsceremonie. In alle toespraken en verklaringen van 1920, zo schreven Constandt en Willem, werd die vrede benadrukt. Zo presenteerde de internationale sport van honderd jaar geleden een zeer krachtig en vooral levendig alternatief voor oorlog en geweld. Die filosofie van verbroedering maakt de Olympische Spelen nog steeds uniek. Het was daarmee het sportieve antwoord van het IOC op het grootste maatschappelijke probleem van zijn tijd.