Sportjaar zonder podium

Het noodprogramma van de Olympische Spelen van Helsinki

De organisatoren van de Olympische Spelen in Tokio moeten na het uitstel naar 2021 het hele programma opnieuw bekijken. Hetzelfde gebeurde in aanloop naar de Spelen van 1940 in Helsinki.

In de zomer van 1938 werd duidelijk dat Tokio de organisatie van de Olympische Spelen van 1940 teruggaf aan het IOC. Daarmee kwam automatisch Helsinki in beeld, dat zich hiervoor ook kandidaat had gesteld. De Finse minister van Binnenlandse Zaken verklaarde meteen dat zijn land hiertoe bereid was, maar dan wel met enkele stevige ingrepen. “Thans wordt de zaak moeilijker wegens den korten tijd, die nog beschikbaar is.” Zo was er een plan om een aantal sporten van het programma te halen, zoals hockey, handbal, wielrennen en basketbal. In het eerste, en voorlopige, programma van 20 juli 1938 werden die inderdaad niet opgenomen. 

Helsinki veranderde vanaf dat moment in één grote bouwput. Er werd dan ook gerekend op een recordaantal deelnemers. En zo werd er niet alleen gewerkt aan nieuwe sportlocaties, maar ook aan het telefoonnet, nieuwe spoorwegen en een nieuw radiostation. Het land verheugde zich op het sportevenement. Zolang het maar sober bleef, voegde de president van het organisatiecomité daaraan toe: “Geen feesten, geen demonstraties, geen overbodige propaganda, maar wedstrijden, waarbij het eenvoudige karakter, zooals wij dat hier gewoon zijn, gehandhaafd blijft.”

Oorlog
Begin 1939 wist de Finse regering zeker dat de Olympische Spelen “koste wat kost” zouden doorgaan – precies zoals in 2020 over Tokio wordt gezegd. Eind 1939 was de wereld heel anders, want vanaf oktober liepen de spanningen met buurland de Sovjet-Unie in een gevaarlijk tempo op. Finland werd gemobiliseerd, de scholen gingen dicht en de avondverduistering werd ingevoerd. In Helsinki werden 30.000 evacués vanuit het hele land opgenomen. Toch was er nog steeds geen officiële afgelasting, zo verklaarde het IOC: “Volgens de laatste berichten gaat Finland met de organisatie der wedstrijden door.” 

Op 20 november sloot het Finse parlement zich hierbij aan. Tien dagen later echter stak de Sovjet-Unie met gewapende troepen de Finse grens over en was de oorlog een feit. In het Olympisch Stadion, dat inmiddels gereed was, werd een afweerbatterij ingericht om de stad te verdedigen tegen luchtaanvallen. “Wij zijn soldaten geworden”, aldus de secretaris-generaal van het organisatiecomité. “Wij moeten onze vrijheid verdedigen tegen den aanvaller, die Helsinki bombardeerde op het moment, dat wij werkten aan de voorbereiding van het grootste sportieve feest ter wereld.”

Waar de Finse olympiërs gepland hadden om zich voor te bereiden op de Olympische Spelen, streden zij opeens op leven en dood. Door een stom toeval werden nog wel de finalisten van een afgelast worstelkampioenschap bij elkaar ingedeeld, zodat ze dat toernooi tijdens de gevechtspauzes alsnog konden afronden! Voor de rest was het één grote ellende, waarbij minstens 25 Finse sportlegendes zijn gesneuveld. Schaatser Birger Vasenius bijvoorbeeld, de wereldkampioen allround van 1939, stierf op 2 januari 1940. Vanuit Noorwegen, Denemarken en Zweden meldden zich verschillende beroemde sporters om mee te vechten tegen de Russen. 

Lijkbaar
Op 13 maart 1940 werd het conflict beëindigd, waarin ongeveer 25.000 Finnen werden gedood. Helsinki lag in puin, óók het Olympisch Dorp. “Een volk, dat aan een lijkbaar staat, voelt zich niet geroepen festiviteiten, welke dan ook, te organiseeren”, zo zei Erik von Frenckel van het organisatiecomité. In april volgde de definitieve afzegging. 

Op 29 juli 1940, de dag waarop de Spelen hadden moeten beginnen, was er een nationaal sportevenement in het Olympisch Stadion ter nagedachtenis aan alle gevallenen. ‘De inkomsten van dit groote sportgebeuren zullen ten goede komen aan de nabestaanden van de gesneuvelde sportkameraden.’ En zo vierde Finland niet het sportfeest waarop het zich sinds 1938 had verheugd, maar rouwde het om zijn dode sporthelden.